Jak należy postępować w sytuacji, gdy jedna ze stron poniosła znaczne koszty związane z organizacją uroczystości zaślubin? Czy narzeczona powinna zwrócić prezenty, które otrzymała od narzeczonego? Co zrobić, gdy rodzice ofiarowali narzeczonym darowiznę w postaci mieszkania lub domu?
Instytucja zaręczyn sięga czasów prawa rzymskiego, była to sformalizowana umowa, której zerwanie wiązało się z poniesieniem kary majątkowej. W obecnych czasach zerwanie zaręczyn nie powoduje negatywnych skutków prawnych dla osoby, która nie dotrzymała przyrzeczenia.
Instytucja zaręczyn – jak zmieniły się przepisy prawne na przestrzeni lat?
Rozwiązanie takich sporów w obecnym porządku prawnym nie jest jednak tak jednoznaczne, jak w przeszłości, kiedy instytucję zaręczyn szczegółowo regulowało prawo. Instytucja ta była regulowana przez dekret z dnia 25 września 1945 r. „Prawo małżeńskie” w myśl, którego nie było możliwości wniesienia powództwa o zawarcie małżeństwa z tytułu samych zaręczyn. Nie było także możliwości zastrzegania odszkodowania umownego lub jakiejkolwiek korzyści w przypadku odstąpienia od zaręczyn. Istniała jednak możliwość, której znaczenie dla powstających wówczas sporów na tle poniesionych kosztów było bardzo pomocne. Zgodnie z art. 2 Dekretu ten, „kto bez słusznych powodów odstępuje od zaręczyn albo daje drugiemu słuszny powód do odstąpienia, odpowiada wobec niego, jego rodziców lub osób działających zamiast rodziców za poniesione przez nich straty spowodowane uzasadnionymi przygotowaniami do zawarcia małżeństwa”.
Również kwestia podarków zaręczynowych była w treści Dekretu dokładnie opisana i tak, jeżeli małżeństwo nie doszło do skutku, możliwym było żądanie od narzeczonego lub nawet jego spadkobierców zwrotu podarków zaręczynowych. Za wyjątkiem sytuacji, w której odstępujący od zaręczyn nie podał słusznego powodu zerwania. Ówczesna regulacja prawna przewidywała nawet przedawnienie dla roszczeń o zwrot podarków, które następowało z upływem roku, licząc od dnia ustania lub zerwania zaręczyn. Dodatkowo, roszczenia uprawnionego narzeczonego przechodziły na jego spadkobierców, o ile powództwo wytoczone zostało jeszcze za jego życia.
O ile z przepisów obowiązujących na podstawie opisanego powyżej Dekretu w sposób kompleksowy i jasny wynikało, w jaki sposób powinno się dokonywać rozliczeń w sytuacji zerwania zaręczyn, o tyle w dzisiejszym porządku prawnym brak jest regulacji dotyczących zaręczyn. Nie znajdziemy w prawie rodzinnym i opiekuńczym żadnych przepisów, które chociaż w sposób przybliżony do tych określonych w Dekrecie z dnia 25 września 1945 r. „Prawo małżeńskie” mogłyby regulować takie kwestie. Obecnie przyrzeczenie zawarcia małżeństwa, bez względu, w jakiej formie zostało zawarte, nie wywołuje żadnych skutków w sferze prawa rodzinnego.
Zupełnie inną kwestią będzie sytuacja lekkomyślnego spowodowania kosztów, jakie druga strona poczyniła w związku z wcześniejszą organizacją przyjęcia weselnego. W takiej sytuacji, możliwym będzie żądanie przez uprawnionego stosownego odszkodowania od osoby zrywającej przyrzeczenie małżeńskie. Stanowisko takie wyraził Sąd Najwyższy w treści orzeczenia z dnia 15 lipca 1953 r., II C 687/53, PiP 1954, nr 6, s. 1098.
Czy możemy domagać się zwrotu poniesionych kosztów?
Podstawę dla żądania zwrotu ewentualnych kosztów, czy też wartościowych podarków w postaci chociażby pierścionka zaręczynowego, może stanowić art. 415 Kodeku cywilnego regulujący kwestie czynu niedozwolonego oraz art. 410, odnoszący się do nienależytego świadczenia. Zgodnie z treścią art. 415 kodeksu cywilnego, „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”. Artykuł 410 traktuje natomiast o sytuacji, w której konieczne jest dokonanie zwrotu korzyści majątkowej, uzyskanej bez podstawy prawnej, kosztem innej osoby. W szczególności dotyczy to świadczeń nienależnych, czyli takich, których cel nie został osiągnięty lub, których podstawa świadczenia odpadła. Jako cele traktować w takiej sytuacji należy zawarcie związku małżeńskiego.
Powołanie się na powyższe przepisy może być pomocne w sytuacji zgłoszenia żądań zwrotu podarków zaręczynowych oraz zwrotu poniesionych kosztów związanych z organizacją i przygotowaniami do zawarcia związku małżeńskiego. W obecnej regulacji przepisy kodeksu cywilnego, których treść przybliżono powyżej, to jedyny „oręż”, jakim może posłużyć się narzeczony na drodze zmierzającej do realizacji swoich praw.
Oczywiście istnieje również możliwość uwolnienia się od odpowiedzialności poprzez powoływanie się na brak świadomości lub swobody powzięcia decyzji i wyrażenia woli podczas składania oświadczyn. Można by w takiej sytuacji złożyć podmiotom zainteresowanym (narzeczonemu, rodzicom narzeczonego) pisemne oświadczenie, iż w chwili składania oświadczyn działało się w stanie wyłączającym świadome działanie, albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Koniecznym będzie w takiej sytuacji wykazanie, czym taki brak świadomości był spowodowany.
Co zrobić gdy narzeczeni otrzymali darowiznę od rodziców?
Bardzo często spotykaną sytuacją jest obdarowywanie zaręczonej pary przez rodziców jednej ze stron prezentem w postaci mieszkania. Przekazanie prezentu w postaci darowizny na rzecz przyszłych małżonków może okazać się problematyczne w następstwie późniejszego zerwania zaręczyn przez jedno z nich. Kodeks cywilny przewiduje możliwość odwołania darowizny już wykonanej z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego wobec darczyńcy. Jako rażącą niewdzięczność postrzegać będziemy fakt niedotrzymania przez jednego z narzeczonych złożonej obietnicy oraz fakt zerwania zaręczyn. Rozstrzygnięcie w przedmiocie zachowania obdarowanego i możliwości postrzegania go w kategoriach rażącej niewdzięczności należy do kompetencji Sądu. Powszechnie przyjętym w doktrynie poglądem jest, iż „o istnieniu lub nieistnieniu podstaw do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności decydują w każdym wypadku konkretne okoliczności, rozważane na tle zwyczajów panujących w określonym środowisku społecznym”. (Komentarz do kodeksu cywilnego. Dmowski Stanisław, Sychowicz Marek, Ciepła Helena, Kołakowski Krzysztof, Wiśniewski Tadeusz, Żuławska Czesława, Gudowski Jacek, Bieniek Gerard)
Co do zasady, obdarowany musi okazać rażącą niewdzięczność wobec osoby darczyńcy, aby ten z kolei mógł odwołać wcześniej zawartą umowę darowizny. Zgodnie z poglądem doktryny, odwołanie darowizny może jednak uzasadniać również niewłaściwe zachowanie się obdarowanego wobec osoby bliskiej darczyńcy.
Instytucja zaręczyn, pomimo braku jej szczegółowej regulacji w obowiązującym porządku prawnym pojmowana jest jeszcze w kategoriach powszechnie obowiązującego zwyczaju, na straży którego stoją liczne normy współżycia społecznego, odmiennie pojmowane w zależności od środowiska i poszczególnych osób.
Pamiętać należy o powadze i znaczeniu takiej instytucji, która w swym zamyśle stanowi deklaracje wobec narzeczonej/ego, co do chęci spędzenia z nim/nią reszty swojego życia. Zanim podejmie się taką decyzję, należy upewnić się co do swoich przekonań i kroków.
Autor: Maciej Sobieraj, prawnik z kancelarii Robaszewska&Płoszka. Radcowie Prawni
Opublikowano: http://www.bankier.pl/wiadomosc/Zareczyny-a-finanse-warto-wiedziec-2891811.html
